یکى از زینت‏هایى که از دیرباز در میان انسان‏ها مرسوم بوده است، زینت انگشتر است. انگشتر علاوه بر زیبایى که به دست مى‏بخشد، گاه داراى آثار معنوى خاصّى نیز مى‏باشد که آن آثار مى‏تواند مجعول و معهود انسان‏ها باشد، مانند آنکه حلقه انگشترى را به نشانه پیمان ازدواج میان زن و مرد قرار مى‏دهند که هر گاه نظر بر آن مى‏افکنند، عهد و پیمان خود را در ازدواج تازه مى‏کنند. یا ممکن است این آثار معنوى، تکوینى و مجعولِ خالق متعال باشد که در نگین و یا رکاب انگشتر اثرى پنهان و خاص قرار داده باشد. به هر حال، «انگشتر» زینتى است که هم داراى زیبایى ظاهرى و هم زیبایى باطنى است.

سیره پیامبران و ائمّه‏علیهم السلام‏

انگشتر در میان ادیان گذشته و انبیاى سلف جایگاه ممتازى داشته است و سابقه آن به حضرت آدم‏علیه السلام بازمى‏گردد. حضرت آدم‏علیه السلام زمانى که از بهشت به سوى زمین هبوط کرد، به همراه خود انگشترى از بهشت آورد.1
و بعد از او حضرت نوح‏علیه السلام نیز انگشترى داشت. هنگامى که نوح‏علیه السلام بر کشتى سوار شد و بادبان‏ها بالا رفت و بادها وزیدن گرفت و آبها در تلاطم بودند، اضطراب عجیبى کشتى را فراگرفت؛ به گونه‏اى که هر لحظه احتمال غرق شدن کشتى مى‏رفت. در چنین هنگامه حسّاسى، جبرئیل بر حضرت نوح‏علیه السلام نازل شد و اذکارى به وى آموخت که سبب نجات او و همراهانش شد. حضرت نوح‏علیه السلام با خود گفت: «کلامى که چنین اثرى دارد و از خداوند به من رسیده، سزاوار است همیشه به همراه من باشد.»
و آن را روى انگشتر خود حکّ نمود. آن کلام، کلامى بود که خداوند وى را به وسیله آن از غرق شدن نجات داد.2
زمانى که حضرت ابراهیم‏علیه السلام در میان منجنیق قرار داشت و مى‏رفت که در میان شعله‏هاى برافروخته نمرود قرار گیرد و بسوزد، خداوند به وسیله جبرئیل انگشترى براى او فرستاد که روى آن اذکارى نوشته شده بود تا با دست کردن آن، از آتش در امان بماند.3
حضرت سلیمان‏علیه السلام خاتمى داشت که بر روى آن اذکار مخصوصى نوشته شده بود و چنان اثرى داشت که همه جنّ و شیاطین را در تحت فرمان او آورده بود.4
حضرت موسى‏علیه السلام انگشترى داشت که دو جمله از تورات روى آن نوشته بود.
حضرت عیسى‏علیه السلام نیز صاحب انگشترى بود که دو جمله از انجیل روى آن نگاشته بود.5
استفاده از این زینت تا زمان رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم ادامه داشت. رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم نیز داراى انگشترهاى متعدّدى بود.6 این زینت در دین اسلام به عنوان مستحبّى مؤکّد مى‏باشد. «إنَّ مِنَ السُّنَّةِ لُبْسُ الْخاتَمْ‏7؛ دست کردن انگشتر از سنّت‏هاى رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم است.»
روایات در باب «استحباب انگشترى» فراتر از حدّ تواتر است.8 و شاید کمتر مستحبّى را بتوان پیدا کرد که به اندازه این مسأله روایت و سیره داشته باشد. تا آنجا این سیره مهم بوده است که هر کدام از اهل‏بیت‏علیهم السلام یک یا چند انگشتر داشته‏اند.9

میراثى ماندگار

رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم یک انگشتر خود را به عنوان «میراث نبوّت و ولایت» به همراه مواریث دیگر به حضرت على‏علیه السلام دادند.10 و هم اکنون از مواریث امامت است.
محمد بن مسلم از امام صادق‏علیه السلام در مورد انگشتر جدّشان امام حسین‏علیه السلام سؤال کرد، حضرت فرمود: آن انگشتر به وصیّت حسین‏علیه السلام به امام زین العابدین‏علیه السلام رسید و آن انگشتر، همان انگشترى بود که رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم به على‏علیه السلام و او نیز به فرزندش امام حسن‏علیه السلام و او نیز به برادرش امام حسین‏علیه السلام منتقل نموده بود. من نیز آن انگشتر را از پدرم امام باقرعلیه السلام دریافت کرده‏ام و هر روز جمعه به دست مى‏کنم.
محمد بن مسلم مى‏گوید: جمعه به محضر ایشان مشرّف شدم و آن انگشتر را دیدم.11
البته جا دارد اشاره‏اى به مطلبى داشته باشیم و آن، این است که: مى‏دانیم انگشتر سیّدالشّهداعلیه السلام در واقعه کربلا به دست بجدل بن سلیم کلبى ملعون رسید. وى با بریدن انگشت حضرت، آن انگشتر را به تاراج برد12؛ لکن با امعان نظر مى‏توان گفت که یا امام حسین‏علیه السلام چند انگشتر داشته است، که انگشتر به غارت رفته غیر از انگشتر امامت بوده، و یا همان بوده لکن بعد، به دلیل اینکه از «مواریث امامت» بوده، بازستانده شده است.

آراستگى‏

در هر صورت، «انگشتر» جایگاه ویژه‏اى در آئین اسلامى دارد و علاوه بر زینت و زیبایى، به دست کردن آن داراى ثواب و اجر است. بنابرآنچه گذشت، چون انگشتر نوعى زینت و زیبایى محسوب مى‏شود و اصل «لُبس خاتم» در شریعت اسلام مطلوب و محبوب است، باید در چند و چون و کمّ و کیف آن ناظر به دستورات روشنگر دین مبین اسلام بود و روحیّه «تعبّد» را در برابر خیر مطلق و کمال بى‏انتها از دست نداد، چه اینکه او جز خیر و مصلحت و حُسن بنده خود را نمى‏خواهد.
در همین راستا، شیوه خاصّى در نحوه آراسته شدن به این زینت اتّخاذ شده است؛ به عنوان مثال: مردان را از آراسته شدن به طلا منع نموده است و براى بانوان محدودیتى از این بابت قرار نداده است. شاید در این رابطه مفسده‏اى براى مردان باشد که بر عقول، مخفى و مستور است.
رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم به امیر مؤمنان على‏علیه السلام فرمودند: «انگشتر طلا به دست نکن، همانا انگشتر طلا در آخرتْ زینت توست.»13
روایات در باب نهى از زینت مردان با طلا، زیاد است.

آثار انگشتر

هر کدام از رکاب و نگین، داراى خواصّ متفاوتى است، خصوص اینکه بعضى از سنگ‏ها که مورد سفارش شریعت اسلامى مى‏باشند، آثار عجیبى دارند. به عنوان نمونه مى‏توان به داستانى از امام رضاعلیه السلام اشاره کرد:
شخصى به خدمت امام رضاعلیه السلام رسید و از اینکه صاحب فرزند نمى‏شد، گله و شکایت نمود. حضرت دستور داد تا انگشترى با نگین فیروزه تهیّه کرده و بر آن، این آیه مبارکه را حک کند: «رَبِّ لاتَذَرْنى فَرداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثین»14؛ پروردگار من! مرا تنها مگذار (و فرزند برومندى بر من عطا کن)، و تو بهترین وارثانى!
راوى مى‏گوید: این کار را انجام دادم و بیشتر از یکسال بر من نگذشت که با این دستور امام‏علیه السلام فرزندى «پسر» روزى‏ام شد.15
یا در روایت آمده است که: هرکس عقیق یا فیروزه به دست کند، فقیر نمى‏شود.16
اثرات مفید دیگرى از این قبیل نیز در روایات فراوانى وارد شده است.17
انگشتر در سیره اهل‏بیت‏علیهم السلام جایگاه ویژه‏اى داشته است تا جایى که امیرمؤمنان على‏علیه السلام چهار انگشتر به دست مى‏کردند:
- یاقوت، براى نجابت و بزرگى؛
- فیروزه، براى پیروزى؛
- حدید چینى، براى نیرومندى؛
- عقیق، براى محافظت.18
امام رضاعلیه السلام به دِعْبِل خزائى در مقابل آن اشعار زیبا که در حضورشان خوانده شد، هدایایى دادند که میان آنها، نگینى عقیق وجود داشت.19
امام حسن عسکرى‏علیه السلام به دست کردن انگشتر را در «دست راست»، از نشانه‏هاى مؤمن برشمرده‏اند.20

نقش نگین‏

روى انگشتر هر کدام از معصومان‏علیهم السلام ذکر خاصّى منقوش بوده و روى انگشتر پیامبران‏علیهم السلام نیز عبارت‏هاى مخصوصى نوشته بوده است که بعضى از نقوش انگشترهاى آنان بدین گونه‏اند:
حضرت آدم‏علیه السلام: «لا اله الاّ اللّه، محمّدٌ رسولُ اللّه، علىٌّ ولىّ اللّه»؛
حضرت نوح‏علیه السلام: «لا اله الاّ اللّه»؛
حضرت سلیمان‏علیه السلام: «سبحان مَنْ ألْجَمَ الجنَّ بکلماته»؛
حضرت موسى‏علیه السلام: «اِصْبِرْ تُوجَرْ، أُصْدُقْ تُنْجِ»؛
حضرت عیسى‏علیه السلام: «طوبى‏ لِعَبْدٍ ذکر اللّه مِن أجله، و الویل لِعَبدٍ نسى اللّه مِن أجله»؛
رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله وسلم: «محمّدٌ رسولُ اللّه»؛
امیرمؤمنان على‏علیه السلام: «ألْمُلْکُ للّه»؛
امام حسن‏علیه السلام: «العزّة للّه»؛
امام حسین‏علیه السلام: «انّ اللّه بالغ أمره»؛
امام سجّادعلیه السلام: «خَزِىَ وَ شَقِىَ قاتلُ حسین بن على‏علیهما السلام»؛
امام باقرعلیه السلام: «القوّة لِلّه جمیعاً»؛
امام صادق‏علیه السلام: «أنت ثقتى فاعصمنى من خلقک»؛
امام کاظم‏علیه السلام: «حسبى اللّه»؛
امام رضاعلیه السلام: «ماشاء اللّه، لا قوّة الاّ باللّه».21

آداب‏

حال، جا دارد که بعضى آداب استفاده از انگشتر را به طور اختصار بیان کنیم تا در آراسته شدن به زیبایى‏ها، رضاى خالق زیبایى‏ها را به دست آوریم.
1. مستحبّ است که رکاب انگشتر از نقره باشد و مکروه است رکاب آن از جنس آهن یا مس باشد.
2. مستحبّ است نگین انگشتر یکى از موارد زیر باشد:
عقیق، فیروزه، یاقوت، جزع یمانى، بلور، حدید چینى، درّ نجف، سنگ زمزم، زمرّد.
3. مستحبّ است انگشتر را به دست راست بکنند و قرار دادن انگشتر در دست چپ، مکروه است.
4. مستحبّ است انگشتر را در انگشت کوچک و یا کنارى آن قرار دهند و مکروه است در انگشت سبّابه یا وُسطى‏ قرار گیرد.
5. زینت کردن مردان با طلا، مطلقاً حرام است و انگشتر نیز از این قاعده مستثنى‏ نیست.
6. مستحبّ است روى انگشتر آیه‏اى از آیات قرآن کریم یا نقوشى از نقوش انگشتر ائمّه اطهارعلیهم السلام نوشته شود. و کشیدن تصویر حیوانات بر آن، مکروه است.
7. واجب است به هنگام استنجاء، انگشترى که اسماء الهى و یا نام اهل‏بیت‏علیهم السلام بر آن نوشته شده، از دست درآورده شود.
8. سزاوار است به هنگام وضو، انگشتر را بچرخانند تا یقین کنند که آب به زیر انگشتر رسیده است.
9. نشان گذاشتن انگشتر براى یادآورى کارها، مکروه است مگر در شمارش رکعات نماز که مکروه نیست.22

پى‏نوشت‏ها:

1. امالى، شیخ صدوق، ص 456، ح 5.
2. همان؛ مکارم الاخلاق، ص 90.
3. همان.
4. تفسیر على بن ابراهیم قمى، ج 2، ص 236.
5. امالى، ص 456، ح 5؛ مکارم الاخلاق، ص 90.
6. وسائل الشیعه، ج 5، ص 79، ح 5971.
7. کافى، ج 6، ص 469، ح 2.
8. براى اطلاع بیشتر، ر.ک: اعجاز نگین (اعجاز الفصّ).
9. کافى، ج 6، ص 469، ح 2.
10. علل الشرایع، ج 1، ص 166، ح 1.
11. امالى، ص 144، ح 13.
12. لهوف، ص 130.
13. کافى، ج 6، ص 469، ح 5.
14. انبیاء / 89.
15. امالى، شیخ طوسى، ص 48، ح 62 - 31.
16. کافى، ج 6، ص 470، ح 1؛ ص 472، ح 1.
17. ر.ک: اعجاز نگین.
18. تهذیب الاحکام، ج 6، ص 37، ح 19.
19. امالى، شیخ طوسى، ص 359، ح 749 - 19.
20. تهذیب الاحکام، ج 6، ص 52، ح 37.
21 و 22. ر.ک: اعجاز نگین.